Bireysel Emeklilik Sistemi (BES) Nedir?

Zorunlu BES Nedir?

4632 sayılı Bireysel Emeklilik Tasarruf ve Yatırım Sistemi Kanunda yapılan düzenlemenin 1 Ocak 2017 tarihi itibariyle ile yürürlüğe girmesiyle çalışanların belirli şartlar çerçevesinde bir emeklilik planına otomatik olarak dahil edilmesi şartı getirildi. Yeni düzenlemeye göre otomatik BES kapamına giren işverenler, bir emeklilik şirketiyle anlaşarak 45 yaşın altındaki tüm çalışanlarını bir emeklilik planına dahil etmekle yükümlüdür. Zorunlu BES de denilen Otomatik BES emeklilik sistemine göre 45 yaşını doldurmamış 5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu’nun 4. Maddesine göre SSK ve Emekli Sandığına bağlı olarak ve otomatik BES kapsamına dahil giren bir işyerinde çalışan her özel sektör ve kamu çalışanı T.C vatandaşı Bireysel Emeklilik Sistemine (BES), otomatik olarak dahil ediliyor. 

Kanuna göre işyerleri çalıştırdıkları işçi sayısına göre Otomatik BES kanunu kapsamına kademeli ve otomatik olarak dahil edildiler. Buna göre: 

01.01.2017 ’den itibaren çalışan sayısı 1000 ve üzerindeki,
01.04.2017 ’den itibaren çalışan sayısı 250 ve üzerindeki,
01.07.2017 ’den itibaren çalışan sayısı 100 ve üzerindeki,
01.01.2018 ’den itibaren çalışan sayısı 50 ile 99 arasındaki, 
01.07.2018 ’den itibaren çalışan sayısı 10 ile 49 arasındaki ve 
01.01.2019 ’den itibaren çalışan sayısı 5 ile 9 arasındaki işyerleri otomatik olarak zorunlu BES kapsamına dahil edildiler.

Zorunlu BES sistemine devlet desteği: Zorunlu BES sistemine dahil olan çalışanlara devlet bir kereliğine ve hakediş sürelerine uymak şartıyla 1.000 TL destek veriyor. Ayrıca sistemde en az 10 yıl kalan ve 10 yılın sonunda birikimlerini toplu olarak çekmek yerine maaş olarak alanlara devlet toplam birikimin %5’i kadar bir katkı daha veriyor.

İşverenler, otomatik katılım için emeklilik planı düzenleme konusunda Hazine Müsteşarlığı tarafından yetkilendirilen bir emeklilik şirketi ile BES çerçevesinde emeklilik sözleşmesi imzalamak zorundadır. Çalışanın ödeyeceği katkı payları işveren tarafından çalışanın ücretinden kaynakta kesilerek emeklilik şirketine iletilir. İşverenin BES çerçevesindeki yükümlülüklerini yerine getirmemesi halinde Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı tarafından idari para cezası uygulanır.

Otomatik BES Nedir?

Dünya’da bir çok ülkede de mevcut olan Otomatik BES ile Zorunlu BES aynı anlama gelmektedir. Yeni getirilen düzenlemede çalışanın devlet katkı payını alabilmesi için Otomatik BES’e kalma zorunluluğu 2 aydan 3 yıla yükseltildi. Buna göre katılımcıların Otomatik BES’ten 3 yıldan önce ayrılması halinde devletin katkı payından yararlanması söz konusu değil.  En son yapılan düzenlemeden önce ise iki ay sonunda sistemden çıkmayan çalışanlar bir kerelik 1.000 TL ilave devlet katkısına hak kazanıyorlardı. 

Otomatik BES’ a katılan çalışanların prime esas gelirlerinin %3'ü her ay katkı payı olarak işverenleri aracılığıyla BES sistemine aktarılıyor. Otomatik BES’te herhangi bir işveren katkısı yok ancak ancak devlet %25 katkı sağlıyor. 

Otomatik BES sisteminde fon yönetim gideri kesintisi dışında herhangi bir ücret kesilmiyor; ilk 2 ay içinde sistemden çıkan çalışanlar ödedikleri katkı payının tamamını geri alabiliyorlar.
10 yıl ve 56 yaş şartını sağlayarak emeklilik hakkını kullanan ve toplu para almayarak en az 10 yıllık aylık maaş ödemeli gelir sigortası alanlar ise birikimlerinin %5'i kadar ek devlet katkısı alabilecek.

Otomatik BES’in amaçlarından biri, çalışanların kazançlarının küçük bir oranının zorunlu ve otomatik olarak kaynakta kesilmesi ve emeklilik döneminde ek gelir alarak aynı refah seviyesini sürdürmesi. BES’in diğer amacı ise ulusal ekonomiye uzun vadeli finansal kaynak sağlamaktır.

BES Kesintisi Nedir? / Bireysel Emeklilik Kesintileri Ne Kadar?

Bireysel emeklilik kesintileri çalışanların prime esas kazançlarının ya da brüt maaşlarının %3’ü kadar olduğu için sabit bir kesinti tutarı yoktur, her çalışandan kesilen bireysel emeklilik katkısı farklıdır. Örneğin, aylık brüt maaşı 5.000 TL olan bir çalışanın brüt maaşının %3’ü, yani 150 TL’si bireysel emeklilik sistemine aktarılır. Sistemde en düşük kesinti ise 50 TL ile sınırlandırılmıştır.  Bakanlar Kurulu %3’lük kesinti oranını %1’e kadar indirme veya %6’ya kadar çıkarmaya yetkilidir.

BES Sözleşmesi Nedir?

Bireysel emeklilik sözleşmesi, Başbakanlık Hazine Müsteşarlığı tarafından yetkilendirilen biryesel emeklilik şirketinde bireysel emeklilik hesabı açılması, hesaba katkı payı ödenmesi, ödenen katkı paylarının BES fonları tarafından yatırıma dönüştürülmesi ve hesapta biriken paraların hak sahiplerine ödenmesi ve tarafların BES çerçevesindeki karşılıklı hak ve yükümlülüklerini düzenler.  İşverenlerin çalışanları için yaptığı emeklilik sözleşmelerine de grup emeklilik sözleşmesi adı verilir. 

BES Hesabı Nedir?

27.12.2018 tarihinde yayımlanan BES yönetmeliğindeki tanıma göre BES hesabı bireysel emeklilik sözleşmesi çerçevesinde katılımcı adına ve hesabına ödenen katkılar ve bu katkılara ilişkin her türlü getirinin sözleşme bazında izlendiği hesaptır. 

BES Fonları Nedir?

Bireysel emeklilik yatırım fonları, bireysel emeklilik sözleşmeleri çerçevesinde çalışanların maaşlarından kesilen katkı paylarının emeklilik şirketi tarafından yatırıma dönüştürüldüğü ve emeklilik şirketleri tarafından kurulan ve portföy yönetim şirketleri tarafından uzun vadeli yatırım stratejilerine göre  yönetilien yatırım fonlarıdır.  BES yatırım fonları yatırım portföylerinde bulunan varlıklara /yatırm araçlarına göre sınıflandırılır:

• Hazine tahvili fonları
• Hisse senedi fonları
• Karma fonlar
• Para piyasası fonları
• Kıymetli madenler fonları
• Faiz içermeyen fonlar
• Standart fonlar
• Grup BES fonu

BES  fonlarına sadece BES katılımcıları yatırım yapabilir. BES fonlarının yatırım kazançları stopaja tabi değildir.  Fon seçiminde fonun yatırım hedefi ve stratejisi göz önüne alınır.  Emeklilik planlarında katılımcıların risk-getiri beklentilerine uygun olarak  fonun yatırım stratejisi şekillendirilir.  BES katılımcıları bireysel emeklilik hesaplarındaki birikimlerini yatıracakları fonları ve ağırlıklarını yılda 6 kez değiştirme hakkına sahiptirler.

BES fonları gelir garantisi vermez. Katılımcılar emeklilik şirketi tarafından sunulan değişik risk ve getiri düzeyine sahip emeklilik yatırım fonları arasından kendi risk profillerine en uygun olanı seçebilirler. Herhangi bir yatırım fonunu tercih etmeyen katılımcıların birikimleri Standart Fon’da değerlendirilir. SPK’nın yayımladığı  BES yatırım fonları rehberinde fonlarla ilgili detaylı bilgilere erişilebilir. 

Bireysel Emeklilik Sisteminin Faydaları Nelerdir?

Bireysel Emeklilik Sistemi’nn ( “BES”), amacı bireylerin çalışma hayatları süresince gelirlerinden küçük bir tutarı düzenli olarak uzun vadeli yatırıma ayırıp emeklilik dönemlerinde ek gelir etmeleri ve böylece çalıştıkları dönemde sahip oldukları yaşam standartlarını emekliliklerinde de devam ettirmelerini sağlamaktır. BES’in diğer yararı ise ulusal ekonomiye uuzn vadeli kaynak sağlamasıdır.

Bireysel Emeklilik Sistemi Hesaplama

Katılımcıların emeklilik döneminde elde edecekleri yaklaşık birikim tutarını ya da hedefledikleri birikim tutarını elde etmeleri için yatırmaları gereken katkı payı tutarını, yaş, cinsiyet, hedeflenen emeklilik yaşı, ödenen katkı payı yıllık artış yüzdeleri girilerek otomatik olarak hesaplayan bir araçtır. Katılımcılar BES şirketlerinin internet sitelerine girerek bu hesaplamaları yapabilirler. 

Bireysel Emeklilik Ne Zaman Başladı?

Bireylerin emeklilik dönemlerinde ilave gelir elde etmelerine zemin hazırlamak ve ulusal ekonomiye uzun dönemli kaynak sağlamak amacıyla başlatılan sosyal güvenlik reform çalışmaları sonucunda Bireysel Emeklilik Tasarruf ve Yatırım Sistemi Kanunu 28 Mart 2001 tarihinde yasalaştı ve 7 Ekim 2001 tarihinde yürürlüğe girdi. Ancak BES uygulamaya geçmesi emeklilik planlarının 7 Ekim 2003 tarihinde onaylanmasından sonra gerçekleşti.

Bireysel Emeklilik Sistemi Hakkında Yönetmelik

BES ile ilgili en son yönetmelikler 27.12 2018 tarih, 30638 sayılı resmi gazetede yayımlanan “Çalışanların İşverenleri Aracılığıyla Otomatik Olarak Emeklilik Planına Dahil Edilmesine İlişkin Usul ve Esaslar Hakkında Yönetmelikte Değişiklik Yapılmasına Dair Yönetmelik” ve “Bireysel Emeklilik Sistemi Hakkında Yönetmelikte Değişiklik Yapılmasına Dair Yönetmelik”

Bireysel Emeklilik İptali (Bireysel Emeklilikten Nasıl Çıkılır?)

Çalışanların istedikleri zaman BES’ten çıkma/iptal veya ara verme hakkı vardır. Zorunlu BES’e dahil edilen çalışan, işveren tarafından emeklilik planına dahil edildiği kendisine bildirildiği tarihten itibaren iki ay içerisinde BES’ten çıkma hakkına sahiptir.  Bu durumda, çıkış tarihine kadar fona ödenen katkı payları, yatırım gelirleri ile birlikte, on iş günü içinde çalışana iade edilir. BES’ten ilk iki ay içinde çıkma hakkını kullanmayan çalışanlar, katkı payı ödemesine ara verilmesini talep edebilirler ve en fazla  3 aylık süre için katkı payı ödemeye ara verebilirler.  Ancak 3 aylık süre bitiminden önce yeniden talepte bulunarak süreyi uzatabilirler.

Bireysel Emeklilik Şartları Nelerdir?

BES’ten emekli olarak ayrılmak için katılımcının, en az 10 yıl sistemde kalması ve 56 yaşını doldurmuş olmak gerekiyor. Yapılan son değişikliğe göre katılımcıların 1.000TL tutarındaki devlet katkısından pay alabilmesi için sistemde en az 3 yıl kalmaları gerekiyor.  

Devlet payını hakediş payları ve süreleri: 

•    İlk 3 yıldan önce BES’ten ayrılanlar %0,
•    3-6 yıl BES’te kalanlar %15,
•    6-10 yıl BES’te kalanlar %35,
•    10 yılını emekli olmadan dolduranlar %60,
•    BES’te en az 10 yıl kalan ve 56 yaşını tamamlayanlar %100.

Bireysel Emeklilik Sistemi Zorunluluğu

Yukarıda taıfta bulunulan ilgilikanun maddelerine göre Otomatik BES kapsamına giren işverenler, bir emeklilik şirketiyle anlaşarak 45 yaşın altındaki tüm çalışanlarını bir emeklilik planına dahil etmek zorundadırlar. İşveren Otomatik BES kapasına giren çalışanların brüt ücretinin %3’ü nu katkı payı olarak keser ve anlaşmalı  emeklilik şirketine yatırmakla yükümlüdür.