Varant Nedir?

Hisse senedi, emtia, döviz ve borsa endeksi gibi bir dayanak varlığı belirli bir fiyattan, belirli miktarda ve belirli bir tarihe kadar satın alma veya satma hakkı veren türev araçlara varant adı verilir. Varant yatırımcısı bu hakkı, dayanak varlığı kaydi teslimatla satın alarak veya nakit uzlaşı biçiminde kullanabilir ya da hiç kullanmayabilir. Yatırımcının varantın kendisine verdiği hakkı kullanma yükümlülüğü yoktur.

Varantın satın alma veya satma hakkı verdiği varlığa dayanak varlık (underlying asset), dayanak varlığın satın alınabileceği veya satılabileceği fiyata kullanım fiyatı (exercise price /strike price), varantın geçerliliğinin sona erdiği tarihe vade tarihi (expiration date) adı verilir. 

Yapılandırılmış kaldıraçlı sermaye piyasası ürünleri kategorisinde yer alan varant, farklı bir türev araç olan opsiyona çok benzer. Varant, dayanak varlığın fiyatının mevcut duruma göre yükseleceği veya düşeceği beklentisiyle spekülasyon yapılmasına, hem yükselen ve hem de düşen piyasalarda kar elde edilebilmesine olanak sağlar. Tüm kaldıraçlı yatırım araçları gibi yüksek risk içeren varantlar, yatırımcıya, dayanak varlığı satın almaya kıyasla çok daha küçük tutarla dayanak varlığın performansına yatırım yaparak, yüksek oranda getiri elde etme olanağı sağlar. Opsiyonların aksine bireysel yatırımcıların erişimine açık olan varantlarda vade süreleri görece daha uzun ve sunulan dayanak varlık çeşidi daha fazladır.  

Varant yatırımcısının üstlendiği risk varantı satın almak için ödediği para kadardır. Ancak potansiyel kazancının üst sınırı yoktur.

Varant Çeşitleri Nelerdir?

İşlem Tipine Göre:

• Alım Varantları (Call Warrants): Yatırımcı, dayanak varlığın fiyatının varantın vadesi süresi içinde yükseleceğini düşünüyorsa alım varantı satın alır. Dayanak varlığın spot fiyatı yatırımcının beklentisi yönünde hareket eder ve yükselirse varantı paradadır ve kullanılır. Dayanak varlığın fiyatı düşerse varant zarardadır ve değersiz olduğu için kullanmaz.
• Satım Varantları (Put Warrants): Yatırımcı dayanak varlığın fiyatının varantın vade süresi içinde düşeceğini düşünüyorsa satım varantı satın alır.Dayanak varlığın spot fiyatı yatırımcının beklentisine uygun olarak düşerse varantı paradadır ve kullanılır. Dayanak varlığın fiyatı yükselirse varantı zarardadır ve değersiz olduğu için kullanılmaz. 

Kullanım Tipine Göre:

• Amerikan Tipi Varantlar: Vade tarihine kadar istenilen günde dayanak varlığı satma veya satın alma hakkının kullanılabildiği varant tipidir. BİST ‘te Amerikan tipi varantlar mevcut değildir.
•  Avrupa Tipi Varantlar: Yatırımcının sadece vade tarihinde dayanak varlığı satma veya satın alma hakkını kullanmak için işleme koyableceği varantlardır.Ancak bu varantın fiyatını fazla etkilemez çünkü yatırımcılar dayanak varlığı alıp satmaktan çok varantı alıp satarak kar elde eder. BİST ‘te Avrupa tipi varantlar işlem görmektedir. 

Yapısına Göre:

•  Aracı Kurum Varantları (Covered/Naked Warrants): En çok kullanılan varant türüdür. Aracı kuruluşlar tarafından ihraç edilen, işlem gördükleri borsaya kote edilmiş menkul kıymet niteliğindeki varantlardır. BİST’te işlem gören varantlar bu kategoriye girer ve bunların ihraç şartları SPK tarafından belirlemiştir. İhraççı, yatırımcıya sattığı varantın dayanak varlığını piyasadan satın alarak kendini korur (hedge eder). Dayanak varlığa göre çeşitli aracı kurum varantları mecuttur;

1. Hisse Senedi
2. Emtia
3. Varlık Sepeti
4. Döviz
5. Endeks

• Geleneksel Varantlar /Tahvil Varantı: İhraççı şirkete ait hisselerin dayanak varlık olduğu ve tahville birlikte ihraç edilen varantlardır. Bu varantlar, tahvili ihraç eden şirketin hisselerini satın alma hakkını temsil eder. Dayanak varlığı ihraç eden şirketler bu tür varantlar ihraç edebilir. 

Varantların Özellikleri

• Varantlar bir dayanak varlığı satın alma veya satma hakkı verirken herhangi bir yükümlülük getirmez. 
• Yatırımcının maksimum zararı /riski varantı satın almak için ödedeği ana parayla sınırlıyken, maksimum karı sınırsızdır.
• Diğer türev araçların aksine varantlar için teminat tamamlama çağıırısı yapılmaz. 
• Dayanak varlığın fiyatında yükseliş bekleniyorsa alım, dayanak varlığın fiyatında düşüş bekleniyorsa satım varantı alınır.
• Alış ve satış fiyat kotasyonları ihraççı firma veya yetkilendirdiği aracı kurum tarafından verilir.
• Varant yatırımcının alım /satım hakkı dışında dayanak varlıkla ilgili kar payı, oy kullanma vs gibi hiçbir hak vermez.
• Varantlar vade sonu tarihine kadar kullanılabilirler, vade sonu tarihine kadar kullanılmayan veya dönüşüme sokulmayan varantlar geçersiz olur.
• Varantların kullanımı kaydi teslimat veya nakit uzlaşı ile gerçekleşir.
• Aynı dayanak varlık için farklı kullanım fiyatlarında birden fazla varant ihraç edilebilir böylece aynı dayanak varlık için birden fazla seçenek sunulur.
• Dönüşüm oranı veya çarpan (parity) dayanak varlıktan bir birim satın almak veya satmak için gerekli varant sayısını belirtir.
• Varant fiyatı varantın içsel değeri ve zaman değerinin toplamından oluşur. 
• Kaldıraçlı yatırım aracı olan varantlar görece küçük bir yatırımla daha büyük kazanç elde etme olanağı sağlar.
• Varantlar sadece ihraççı kurumdan satın alınır ve ihraççı kuruma satılabilir.
• Genellikle 6 ile 12 aylık vadelerle ihraç edilirler.
• Varantlarda açığa satış (short sell) yapılamaz. 

Varant Piyasasının Avantajları ve Dezavantajları

Alternatif bir yatırım aracı olan varantlar risk barındırdıkları için yatırımcıların varantlara yatırım yapmadan önce varant piyasasının işleyişi, fiyat oluşumu ve mevcut ve potansiyel riskler konusunda bilgi edinmeleri önemlidir.

a.    Avantajlar: 

• Kaldıraç özelliğinden dolayı dayanak varlığı satın almadan, küçük bir yatırımla büyük pozisyonlar alınanarak dayanak varlığın fiyat performansından kar elde elde edilebilir.
• Maksimum risk yatırım tutarıyla sınırlıdır ancak kar elde etme potasiyeli dayanak varlığın fiyat performansına bağlı olarak sınırsızdır.
• Yatırımcı uyugun pozsiyon alarak piyasa yükselirken de düşerken de kar elde edebilir.
• Doğrudan erişimi zor olan global piyasalara erişim imkanı sağlar, 
• Hisse senedi, emtia, endeksler ve döviz kurları gibi geniş bir yelpazeye yayılan dayanak ürünler yatırım portföyünün çeşitlendirilmesini kolaylaştırır.
• Nakit uzlaşmalı varantlarda yatırımcının dayanak varlığı alması veya satmasına gerek kalmaz.
• Teminat çağrısı yoktur.

b.    Dezavantajlar:

• Varantlar risk barındıran yatırım ürünleridir,dayanak varlığın fiyatının beklenti yönünde hareket etmemesi durumunda varantın değeri vadesi süresi içinde sıfırlanacağı için varanta ödenen ana paranın kaybedilmesi riski vardır.
• Varatın değeri vade süresi yakınlaştıkça düşer ve vade sonunda sıfırlanır.
• İhraççı riski mevcuttur. Varantın kullanılması durumunda nakdi ödeme yükümlülüğü ihraççı kuruma aittir.
• Piyasaları aktif olarak izlemeyen yatırımcılar için uygun bir yatırım aracı değildir. 

Varantlar Nasıl Alınır ve Satılır?

Varant alış satış işlemleri, Borsa İstanbul Kurumsal Ürünler Varant Pazarında, Piyasa Yapıcılı Çoklu Fiyat –Sürekli Müzayede sistemiyle ve borsanın işlem saatleri içinde gerçekleştirilir. Varant alım satımı yapmak isteyen yatırımcıların öncelikle bir aracı kurumda veya bankada yatırım hesabı açması ve varant işlemlerine ilişkin risk bildrim formunu imzalaması gereklidir

Varantlar da aynen hisse senetleri gibi borsa işlem saatlerinde, varantların alım /satım emrileri girilerek yapılır. Piyasa yapıcısı, yani varantın ihraççısı veya yetkilendirdiği aracı kuruluş, her varant için alış ve satış kotasyonlarını ilan ettikten sonra yatırımcılar ilan edilen kotasyonlara göre alış/ satış emirlerini girerler.İhraççı kuruluş bu emrileri karşılamakla yükümlüdür. Girilen alım ve satım emirleri fiyat ve zaman önceliğine göre kabul edilir. Piyasa yapıcının kotasyon aralığı içinde yer alan alım satım emirleri eşleştirilerek işlem gerçekleştirilir. Varant alım satım emirleri değiştirilebilir veya iptal edilebilir.

Varant Nasıl Oynanır?

Varanta yatırım yapmanın en büyük nedeni dayanak varlığın fiyatında büyük değişlik olacağı bekentisidir. Bu beklenti sağlam temellere dayanıyorsa varant yatırımından kar sağlamak mümkündür. Yatırımcı dayanak varlığın fiyatının büyük ölçüde artmasını bekliyorsa alım, düşmesini bekliyorsa satım varantı alır. Varant kaldıraçlı yatırım aracı olduğu için dayanak varlığın fiyatındaki bir birim değişiklik varantın fiyatında daha büyük çaplı bir değişime neden olur. 

Örneğin kullanım fiyatı 20 TL, çarpanı (1:1) olan bir alım varantının fiyatı 0,50 TL ise yatırımcı dayanak varlığı 20 TL den satın almak için 0,50 TL öder. Dayanak varlığın fiyatının 1 birim artması halinde sadece 0,50 TL karşılığında alım varantı satın alan yatırımcı bu artıştan dayanak varlığı 20 TL ödeyerek satın alan yatırımcı gibi yararlanır. Varant parada veya karda olduğu için satabilir ve bu yatırımdan 0,50 TL yani %100 kazanç sağlar. 

Varant alan yatırımcının 3 seçeneği vardır:

• Vade sonunu beklemek 
• Varant parada ise vade tarihi dolmadan satmak
• Varantı işleme koymak (dönüşüm). Yatırımcı varantı işleme koyarak hakkını kullanır ve dayanak varlığı kaydi teslimatla satın alır veya nakdi uzlaşma talep eder.

Alım Varantı

Başabaş Noktası : Kullanım Fiyatı + Varant Fiyatı
                                     10 TL               +  2 TL  = 12 TL  
Parada:  Dayanak varlığın fiyatı > 12 TL ise  varant paradadır ve yatırımcı kar eder
Zararda: Dayanak varlığın fiyatı < 12 TL ise  varant zarardadır, varantın değeri sıfırdır ve yatırımcı zarar eder.

Satım Varantı

Başabaş Noktası: Kullanım Fiyatı -  Varant Fiyatı
                                      10 TL             -       1TL = 9 TL
Parada:  Dayanak varlığın fiyatı < 9 TL ise  varant paradadır ve yatırımcı kar eder
Zararda: Dayanak varlığın fiyatı > 9 TL ise  varant zarardadır, varantın değeri sıfırdır ve yatırımcı zarar eder.

Varant Kodları

Varantlarda kısa ve uzun olmak üzere iki tür kod kullanılır. BİST’te işlem gören varantların kısa kodu 5, uzun kodu ise 32 alfanunümerik karakterden oluşur.

a.    Kısa Kod: Kısa kodun ilk iki hanesi dayanak varlığın türünü belirtir. “UZ” Endeks, “US” dolar kuru, “AU” gram altın, “AX” ons altın için kullanılır. Hisse senetleri için borsa yönetimi tarafından seçilen iki harf kullanılır. Örneğin dayanak varlığı Garanti Bankası hisseleri olan varantlarda “GA” harflari kullanılır. 3üncü hane varantı ihraç eden kurumu ve son iki hane varantın alım veya satım varantı olduğunu belirtir. “A-O” arasında ise alım varantı, “P-Z” arasında ise satım varantıdır. Kısa kodun sonunda menkul kıymetin varant olduğunu belirten “.v” uzantısı yer alır.

b.     Uzun Kod: BİST’te işlem gören varantların 32 haneden oluşan uzun kodları varantın tüm özelliklerini içerir. Ilk 5 karakter dayanak varlığı belirtir. Örneğin, BİST 30 Endeksi için “XU030”, Dolar kuru için “USD---” , gram altın için “XAUTL” kullanılır. Dayanak varlık bir hisse senedi ise hissenin BİST de mevcut kodu kullanılır, 6ıncı karakter varantın alım (“C” - call), veya satım varantı (“P” - put) olduğunu gösterir. 7 ’inci ve 12inci karakterler arasındaki 6 hanede varantın vade sonu tarihi “GGAAYY” formatında belirtilir. 13üncü ile 19uncu karakterler arasındaki 7 hane varantın kullanım fiyatını gösterir, 20inci ile 22inci karakterler arasındaki 3 hanede ihraççının borsa kodu, onu izleyen 7 hane de varantın çarpanı (ondalık veya kesirli olarak) yazılır. Uzun kodun 30uncu hanesi uzlaşı yöntemini (N: Nakit veya K: Kaydi) ve son iki hanesi de varantın tipini (A: Avrupa ve U: Amerikan) gösterir. 

Örnek: 31.03.2019 vadeli, 145.000 kullanım fiyatlı, (1/10.000) çarpanlı, İş Yatırım tarafından ihraç edilen nakit uzlaşılı Avrupa tipi BİST 30 endeksi alım varantının kısa ve uzun kodları:

Kısa Kod: UZIIK.V

Uzun Kod: XU030C3101190145000IYM00.0001NA

Varantlarda Takas İşlemi

Varant alım satım işlemlerinin gerçekleşmesi sonucunda oluşan nakdin yatırımcıların hesapları arasında aktarılmasıyla takas işlemi yapılır. Hisse senetlerinde olduğu gibi varant takaslarında da süre T+2 ‘dir ve BİST Pay Piyasası takas işlemleri düzenlemeleri ve işleyiş esasları çerçevesinde gerçekleştirilir. 

Varant Örnekleri

Sermaye piyasası aracı olan varant, yatırımcıya belirli bir dayanak varlığı belirli bir fiyattan ve belirli bir tarihe kadar satın alma ve satma hakkı veren menkul kıymettir. Türkiye’de işlem gören varantlar SPK gözetimindeki ikincil piyasalarda tüm yatırımcıların erişimine açıktır ve diğer menkul kıymetler gibi alınıp satılabilmektedir. Yatırımcılar bir teminat yatırmadan varantın fiyatıını ödeyerek alım satım yapabilirken ihraççılar varantların alım satımında bir taahhüt altına girerler. 

Vade tarihi bitimine kadar yatırımcısı tarafından kullanılmayan varantlar geçersiz olur ve yatırımcıya herhangi bir ödeme yükümlüğü getirmeden sona erer. Doğru kullanılması halinde görece düşük riskle yüksek kazanç elde etme fırsatı sağlayan finansal yatırım aracı olan varantların fiyatları içsel değerleri (intrinsic value) ve zaman değeri (time value) gibi parametrelere göre gün içinde aynen hisse senetlerinin fiyatları gibi değişim gösterir. Fiyat değişiklikleri varanta olan genel talepten değil varantın dayanak varlığına olan talepteki değişimden kaynaklanır. Varantlar Black&Scholes fiyatlama modeline göre fiyatlandırılır. 

Varant yatırımında dikkat edilmesi gereken en önemli konu yatırımcının dayanak varlığın ileriye dönük olarak olarak fiyatına ilişkin beklentisidir. Örneğin İŞCTR hisselerinin fiyatının mevcut seviyesine göre düşmesini bekleyen yatırımcı İŞCTR satış varantı satın alabilir. Yatırımcının beklentisine uygun olarak İŞCTR hisse senedinin birim fiyatı gerilediğinde varant parada olur (in the money) varantın fiyatı yükselir. Eğer yatırımcının beklentisinin tersine İŞCTR hisselerinin fiyatı yükselirse varant değersiz olur. Bu durumda yatırımcı varantı işleme koymaz.

İş Varant Nedir?

İş Varant, varant ihraççısı İş Yatırım Menkul Değerler’ın canlı varant izleme, varant seçimi , piyasa analizi ve varant eğitimi gibi sayfalardan oluşan varant yatırımcılarına yönelik web sitesidir.

Varantta Vade Sonu Nedir?

Her varantın bir vade sonu tarihi vardır ve varantın kullanılabileceği son günü belirtir. Amerikan tipi varantlarda vade sonu tarihi veya vade tarihi yatırımcının varanta ilişikin hakkını kullanabileceği son tarihi gösterirken Avrupa tipi varantlarda vade sonu tarihi veya vade tarihi, hakkın kullanılabileceği ilk ve tek tarihi gösterir. Her iki tip varantta da vade tarihinden sonra varant kullanılmaz ve geçersiz olur. Vade tarihi aynı zamanda varantın zaman değerini gösterir. Vade sonu tarihi ne kadar yakınsa varantın zaman değeri ve dolayısıyla varantın fiyatı o kadar düşer. Aynı şekilde varantın vade sonu tarihi ne kadar ileriyse varantın zaman değeri ve fiyatı da o kadar yüksek olur. 

Varant Çarpanı Nedir?

Varant Çarpanı veya Varant Dönüşüm Oranı (Warrant Multiplier), bir varantla satın alınabilecek veya satılabilecek dayanak varlık miktarını gösterir. Varant çarpanı 2 (1:2) olan bir varantla 2 adet dayanak varlık satın alınabilir veya satılabilir. Varant çarpanı 0,02 (50:1) olan bir varantla bir adet dayanak varlık satın alabilmek veya satabilmek için 50 adet varanta ihtiyaç vardır.